In the Armenian Apostolic Church on the days of the feasts dedicated to the memory of St. Gayane and her companions a Divine Liturgy is celebrated in all Armenian Churches. On the eve of the feast ceremonies are held, which start after the evening service, and Church hymns and songs, dedicated to the nuns, are sang.
St. Gayane lived during the period of the reign of the Roman Emperor Diocletianus (284-305 years) who subjected Christians to persecutions. She was one of the 37 nuns who left Rome for Armenia.

During the first 20 years of his reign Diocletianus didn’t persecute Christians despite his being heathen. However, since 303, under the pressure of Caesar Galerius, he subjected Christians to severe persecutions. He issued 4 edicts against Christians which envisaged Christians’ removal from the army, confiscation of church property, first of all buildings and ritual books, church servants’ arrest and capital punishments, subjecting Christians to torments pursuing the goal to make them to give up their beliefs and faith. Persecutions agitated the whole empire, Christians were martyred for the sake of Christ. It was during this difficult period that Gayane and her companions left Rome.

Diocletianus informed about it the Armenian King Tiridates suggesting him either to return one of the nuns – Hripsime, or to get married to her. Becoming aware of the nun’s story, himself wished to get married to Hripsime. King’s servants searched and found Hripsime and started to convince her to obey the king’s will who was captivated by her dazzling beauty and wished to get married to her. Hripsime rejected him saying that she as well as the other nuns had already become the bride of Christ and couldn’t marry.

Becoming angry, the king ordered to subject her and the other nuns to severe torments. Her tongue and womb were cut, eyes were put out and her body was dismembered. Abyss Gayane and two of the nuns also were subjected to severe torments for encouraging Hripsime to endure tortures for the sake of Christ. Executioners pierced their feet, hang them, tore off their skin, cut their abdomens and afterwards beheaded them. The remaining 33 nuns were put to sword and parts of their bodies were thrown to the beasts for eating.

Nine days later St. Gregory the Illuminator found the relics of the nuns and burying the relics, built martyriums in those sites, where in the future the Monasteries of St. Hripsime, St. Gayane and St. Shoghakat were erected.

Դիոկղետիանոս կայսեր օրոք, Ս.Գայանեն 37 քրիստոնյա կույսերից մեկն էր, Հռոմի Ս.Պողոս վանքի մայրապետը: Դիոկղետիանոսը հեթանոս էր և հալածում էր քրիստոնյաներին: Կայսրը ցանկանում է կնության առնել շատ գեղեցիկ կույսերից մեկին՝ Հռիփսիմեին, ով չի համաձայնվում և նրանք փախչում են Ալեքսանդրիա, այնուհետև՝ Հայաստան: Հայոց Տրդատ արքան, իմանալով կույսերի հետ կապված պատմությունը, ինքն է ցանկանում տիրանալ գեղեցիկ կույսին: Հռիփսիմեին բերում են պալատ, նրա հետ նաև Գայանեին, որպեսզի Հռիփսիմեին հորդորի չհակառակվել կայսերը: Սակայն Տրդատն այդպես էլ չի կարողանում տիրանալ գեղեցկատես Հռիփսիմեին և զայրացած հրամայում է սպանել բոլոր կույսերին: Գայանեին չարչարել են, գլխատել: Նրա մարմինը Ս.Գրիգոր Լուսավորիչն ամփոփել է տապանի մեջ և կնքել արքունի, քահանայական-հայրապետական կնիքով: Հետագայում, հենց այդ վկայարանների տեղում, Էջմիածնում կառուցվում են Սբ. Հռիփսիմե, Սբ. Գայանե և Սբ. Շողակաթ եկեղեցիները:

Հայ Առաքելական Եկեղեցում կույսերի հիշատակին նվիրված Սբ. Հռիփսիմյան և Սբ. Գայանյան կույսերի տոները նշվում են Հոգեգալստյան տոնից մեկ շաբաթ անց` երկուշաբթի և երեքշաբթի օրերին: Կույսերի հիշատակի տոների օրը Հայաստանի եկեղեցիներում մատուցվում է Սբ. Պատարագ: Երկու տոներն էլ ունեն իրենց նախատոնակը, որ կատարվում են տոների նախորդ օրը` երեկոյան ժամերգությունից հետո` Սբ. կույսերին նվիրված շարականների երգեցողությամբ: